Cây mắm đi trước.
Cây đước theo sau.
Cây tràm bám sát.
Dừa nước xếp hàng...
Đồng dao của cư dân khai khẩn vùng đất phương Nam miệt U Minh Hạ những năm chín mươi của thế kỷ hai mươi thường ngâm nga trong các cuộc nhậu say khướt là thế. Ban đầu tôi nghĩ mãi vẫn không sao hiểu nổi nghĩa của bốn khổ đồng dao này, cho đến khi nghe Bảy Tòng, gã đàn ông mặt đầy sẹo coi đăng biển thuê ngoài cửa sông Vàm Lớn giải thích rằng "Hạt mắm mọc mầm trước khi rụng, theo con nước trôi lềnh bềnh trên mặt phù sa rồi giạt vào đâu đó, mọc lên thành cây con. Từng đám mắm mỏng manh ấy cứ thế neo nhau trước cơn sóng biển cho đến khi hạt đước trôi tới, được đám mắm giữ lại. Đước nảy mầm, cắm bộ rễ như bàn tay người vững chãi đâm thẳng xuống đất, lớn lên, sinh sôi nảy nở tạo thành bức tường chắn sóng và ngăn phù sa... Cứ thế từng hạt phù sa đọng lại, với rừng mắm rừng đước cùng nhau mở đất về phía Nam". Nghe Bảy Tòng kể, tôi cứ há mồm như nuốt từng lời...
U Minh Hạ, xứ rừng ngập mặn cực Nam đất Việt thủa đó là xứ khai khẩn. Từ bé, trong trí tưởng tượng của tôi, miền đất ấy như là miền viễn xứ xa xôi kinh khiếp, đầy những lục lâm, thảo khấu, rắn rết, dơi khổng lồ và những đàn lợn rừng nanh dài cong vút...
Rời Tây Nguyên, tôi trở về cuộc sống văn minh đô thị hào nhoáng, nhưng buồn tẻ. Được vài năm, quay quắt nhớ những chuyến đi rừng, nhưng nghĩ lại những cơn mưa đại ngàn, thú dữ và những cái chết, tôi "rụt" mất cái máu phiêu lãng chỉ chực trào dâng…
Năm ấy, chán ngán việc ngồi viết bậy viết bạ trong một cty quảng cáo, hưởng lương năm trăm ngàn/tháng, đi xe đạp mòn đít khắp Sài Gòn tìm cảm hứng sáng tạo. Đêm về, toàn mơ ngày mai trúng hai chục tờ vé số là có trăm cây vàng mua xe hơi đi thoả thích. Sáng ra nhịn ăn sáng dành tiền mua vé số, nhưng rốt cục mua mãi chả trúng! Chán, tôi bỏ đi Cà Mau và cũng chả nhớ thế nào mà ở đó sung vào đội quân thu mua hải sản cho Seaprodex Sài Gòn.
Đại loại là đi thu mua tôm.
Lần đầu tiên tôi biết Năm Căn. Lúc đó thị trấn còn bé xíu, biệt lập với cả tỉnh bởi sông rạch, chưa có đường quốc lộ 1 như bây giờ. Thị trấn loay hoay vài bước là đến đìa tôm, vuông tôm, ra đến rừng đước um tùm thâm u. Có mỗi phố chợ ồn ào nhạc Tuấn Vũ, Giao Linh, Hương Lan hay ỉ ôi nhạc cải lương tân cổ phát ra từ mấy chục cái quán cafe kiêm bán hàng tạp hoá "tả pí lù".
Thanh niên trai tráng ở đâu ra mà nhiều đến vậy, toàn các anh to cao lực lưỡng đen trùi trũi ngón chân toẽ ra... Vâm vỡ phát khiếp! Họ ồn ào uống rượu, ồn ào hát hò, ồn ào chửi bậy, khói thuốc lá Seven Diamond, thuốc rê đen hôi xì mù mịt quán. Đến chiều, tự dưng cái phố chợ vắng hoe, chả còn mấy ai. Họ xuống tàu đi biển.
Đêm đầu tiên tôi xuống xóm để ngày mai bắt đầu việc. Thằng bạn tôi nó bảo:
- Mày phải tập lái tắc ráng, tập chèo xuồng, ở đây không có đường cho mày đi... Mà mày cũng tập bơi đi, đề phòng...
Nó bỏ lửng câu nói nhưng tôi biết ý nó vì con sông Cái Lớn rộng mênh mông, sóng lừng lững đang ở ngay trước mặt.
Tôi về đội thu mua ở lâm ngư trường Viên An Đông đóng tại xã Nhưng Miên huyện Năm Căn. Trung tâm xã hôm tôi xuống đang vào mùa làm đường. Làm đường ở đây rất kỳ công.
Những xã vùng Mũi Cà Mau, đất ở đó chỉ là loại đất mùn tạo nên từ phù sa và lá đước, rễ đước mục nát. Đất xốp mềm, bềnh bồng khi ta bước đi. Cái xẻng xắn đất ở dưới đó gọi là cái vá, cầm cái vá xục một phát xuống đất, chỉ nhẹ nhàng thôi cũng đủ ngập lưỡi. Bênh cái vá lên, dưới đất ôi thôi là lắm con giun đất mà người dân xứ này gọi là con trùn, loại con trùn chả có gì giống giun vì cái thân nó xanh xanh đỏ đỏ, nhơn nhớt và trong suốt. Đất xốp, chất khoáng nhiều nên cây cối trồng trọt ở đó tốt lắm... Chuối, khoai, bắp cứ gọi là to như trong chuyện cổ tích.
Trở lại chuyện làm đường. Vì đất xốp nên người dân họ nghĩ ra cách làm đường cũng chẳng giống nơi nào. Họ đào rãnh hai bên, để lại khoảng rộng đủ làm mặt đường. Rãnh phải sâu, có nước. Họ chặt củi bần, củi đước thật nhiều, trải trên mặt khoảng rộng định làm đường.
Mùa khô, nắng gay gắt, khô khốc, củi được đốt, âm ỉ cháy, cháy sâu xuống nền đất mùn cả mét. Khi đất nguội, họ có một lớp bao gồm vừa tro vừa như gạch xốp... Họ dùng cây to làm vồ, thanh niên trai tráng ra sức nện, nện cho kỹ rồi lại bắt đầu làm tiếp lớp thứ 2. Lần này họ đem củi trải ra, trên rải một lớp đất lấy ở đâu đó (đất nền cứng) và lại đốt. Sau khi cháy hai, ba ngày, lớp đất trở thành gạch vụn. Lần này họ chỉ nện sơ qua và cứ để thế đi lại. Sang mùa khô sau, họ làm lần nữa, con đường thành hình, rất rắn chắc…
Khuya, tôi mới đến xóm Viên An Đông. Xóm nằm ven con lạch bé tý, khuất nẻo trong mênh mông rừng đước xanh thẳm và huyền hoặc.
Đêm đen kịt, đèn 4 pin cũng chẳng đủ sáng, rỉ rả tiếng nhái, tiếng kẽo kẹt của cành đước cổ thụ trước gió. Bước chân lên lớp đất cạnh bờ, tôi thấy rào rào. Soi đèn thì chao ơi là lắm, có đến hàng trăm con gì giống con cáy xứ Bắc. Nó to hơn nhiều, có con to bằng nắm tay đứa trẻ con đang chạy tít mù. Thằng bạn tôi bảo:
- Chỗ này lắm Ba Khía, mai bắt về làm mắm. Còn mày có biết con đang kêu uôm uôm kia là con gì không? con Bù Toọc nghe chưa, tức là con nhái ấy.
À! Ra là con Ba Khía con Bù Toọc nó thế đấy.
Mũi Cà Mau cách xã Nhưng Miên khoảng ba chục km đi trên các con rạch xuyên qua rừng đước cổ thụ. Những năm đó đước còn vô vàn, bạt ngàn và mênh mang... Từ Ông Trang đến Rạch Tàu, từ Xẻo Lá đến Năm Căn mênh mông đước và đước. Mùa hoa tràm, hoa đước nở vàng từng bầy ong mật bay thành đàn trên những tàng cây xum xuê xanh ngăn ngắt, tiếng đàn ong bay từ xa đã nghe vo vo rì rầm... rì rầm...
Tôi từng theo mấy ông già người nhà của thằng bạn đi đốt ong ở rừng U Minh Hạ trên mạn Cái Tàu... Lần ấy đi ba ngày, tôi bị ong đốt cho sưng cả mặt nhưng bù lại biết thế nào là đi đốt ong...
Đầu tiên, họ chuẩn bị "bùi nhùi" là một mớ giẻ, cỏ cháy trộn chất gì đó bắt lửa rất nhanh, khói mù mịt. Sau nữa là mặt nạ đề phòng ong đốt nhưng chả mấy khi dùng. Một ít thuốc xoa làm tan nọc ong. Thùng đựng mật, có khi là vài ống nhựa to được gắn đít, có quai xách. Cơm nắm, thức ăn, nước ngọt và thuốc rê...
Đi xuồng ba lá dọc các con lạch xâm xấp nước, len lỏi qua rừng đước cổ thụ rễ xum xuê thẳng tắp cắm xuống mặt sình, đôi khi giật mình vì cá quẫy vọt nước, thấp thoáng rắn trườn mình xào xạc trên thảm lá... Đến trảng đất cứng, qua khu rừng tràm, cỏ mọc ngút ngàn, chúng tôi giấu xuồng lên bờ đi bộ... Khoảng ba mươi phút đi trên mặt sình ươn ướt nước rậm rạp cây cỏ, gặp một tổ ong khoái to tướng. Chúng tôi tản ra và nổi lửa. Cây sào dài khoảng hai mét rưỡi, đầu sào gắn bùi nhùi giẻ bắt đầu bốc cháy, khói mù mịt. Ông già nhất cầm cây sào gí sát tổ ong. Ong bay ra vù vù, có tới hàng ngàn con, đen kít cả khoảng trời. Những người còn lại cầm sào gắn giẻ đốt cháy cho khói bay lên xua đàn ong. Lạ một cái, thường là ong không đốt ai, lơ ngơ mới bị, mà ong cứ tản ra dần dần cho đến khi chỉ còn một ít con võ vẽ bay xung quanh như luyến tiếc cái tổ ấm...
Người thanh niên trèo lên cây, cầm dao cắt cái tổ rồi thòng dây đưa xuống. Họ xẻo cái tổ ra làm nhiều mảnh, vắt mật vào thùng. Mật ong vàng ươm, thơm nức, ngửi một lúc thấy người như say say. Cái mảng sáp hươm hươm vàng, lẫn cả ong non. Món ong non được họ coi là đặc sản. Có tổ ong vắt được vài chục lít mật...
Ở Viên An Đông ngày đó đa số là dân tứ chiếng các nơi kéo về lập ấp, lập làng. Có người ở tận Quảng Bình, trên Đồng Tháp, Vĩnh Long, cả ở Phố chợ Cà Mau cũng xuống khai khẩn đất làm vuông tôm. Thi thoảng lại có cả người Bắc nhưng đa số là dân gốc Hà Nam Ninh. Ban đầu họ chỉ khai khẩn các vùng đất hoang, cỏ lác hoặc rừng đước nhỏ. Sau dần đông đúc thì họ vô tư phá rừng đước cổ thụ. Đại diện nhà nước giữ rừng là lâm - ngư trường Nhưng Miên, có hẳn ban bệ gồm chục người rất oai, lúc nào cũng kè kè AR15 với AK47 phóng vỏ lãi gắn máy rầm rầm đi tuần tra. Thế nhưng chẳng xuể. Càng ngày càng đông dân, rừng càng ngày càng hẹp dần...
Rừng đước sau khi bị chặt phá được gom lại. Cây to cưa từng đoạn ngắn để đốt than, cây nhỏ gom lại một đống cao. Những khoảng trống dài trăm rưỡi mét đến hai trăm mét, bề ngang năm mét hình chữ nhật sẽ được đào sâu xuống khoảng mét rưỡi, liền kề và nối thông với nhau như hình chữ U. Đất mềm xôm xốp chỉ cần lấy "vá" xấn nhẹ xuống là ngập lưỡi. Đất đắp lên bên cạnh tạo thành bờ ngăn cách với rừng đước ngập mặn. Đào một ngày cật lực được khoảng mười mét chiều dài. Điều kiện tiên quyết để làm vuông tôm là phải nối thông với lạch nước biển, có cống ngăn để mở ra khi nước lớn, nước ròng cho tôm theo nước biển vào sinh sản...
Ngày đó tôm tự nhiên rất nhiều. Cả Viên An Đông chưa thấy ai nuôi tôm mẹ, mua tôm con hoặc mua thức ăn cho tôm. Hoàn toàn đánh bắt tự nhiên, khai thác tôm tự nhiên. Khi con nước lớn, người ta mở cửa cống cho nước biển tràn vào mang theo tôm con và ấu trùng. Khi nước ròng, người ta mở cửa cống, đặt lưới để "hứng". Cất lưới, mẻ tôm đậm đặc nặng trĩu nhảy "tíu tít, lách tách". Tôm to thì bắt, tôm nhỏ thả lại vuông, chờ lớn.
Món Tôm bọc lá chuối nướng than đước hoặc Tôm đang "nhảy tanh tách" vắt chanh uống "gượu" đế ngay bờ vuông tôm thú đáo để...
Cây đước, loài cây sống trong sình lầy ngập mặn nhưng tươi tốt, vươn sức sống mãnh liệt vô cùng. Đước cổ thụ rất cao, có cây lâu năm đường kính thân cũng ba chục cm. Điều đặc biệt, đước rất giòn, tuy sớ gỗ của nó cực chắc, nặng. Mùa gió, lốc thổi mạnh khiến đước gẫy cành răng rắc, đổ sụp ngon lành...
Chui vào rừng đước khi chiều đã xuống, cái thứ đáng sợ nhất là muỗi, thứ hai là rắn ! Muỗi nhiều đến mức tiếng vo ve của nó nghe như dàn đồng ca vang vang âm âm trong tai... Ở Cà Mau vào đầu mùa mưa, muỗi sinh sôi nảy nở với tốc độ chóng mặt. Chỉ cần vơ tay một phát, trong lòng bàn tay đã có thể có ba bốn chú chết bẹp gí...
Không khí trong rừng đước đậm đặc, chui vào sâu, ở trong đó lâu sẽ bị "choáng". Không phải do thiếu oxy mà do không khí nóng ngột ngạt, âm u. Ngày trước, dân khai khẩn đất hoang muốn lập làng, làm nhà phải chọn khoảng đất thưa cây, phá đước xung quanh nhà với chu vi đủ rộng cho không khí có chỗ thoáng đãng....
Đêm, dân U Minh thường dùng loại mùng gian để sinh hoạt trong đó nhằm tránh muỗi. Họ mua vải mùng, đo độ dài, độ cao, độ rộng của căn nhà rồi may thành chiếc mùng gian, tối cả nhà buông mùng rồi chui vào, ăn uống, sinh hoạt gia đình ở cả trong chiếc mùng gian, chỉ có bếp, khu vệ sinh thì không che mùng, bởi nhà vệ sinh chỉ là cái cầu bằng hai thân cây đước ghép song song, che vài tấm lá, chủ yếu che cái chỗ tế nhị, chỗ khác bỏ ngỏ...
Nhà nọ sang nhà kia thường dùng xuồng ba lá, tắc ráng nhà giàu mới có. Nhà gần nhau thì bắc cầu khỉ. Ngày tôi ở đó, tivi màu không có, chỉ có tivi đen trắng, thêm cái đầu đọc băng hình chạy điện ắc quy, buổi tối nhà nào có tivi, đầu chạy băng hình, thêm bộ loa thì trở thành quán cafe, đông nghẹt thanh niên hẹn hò tán tỉnh, họ bơi xuồng đi cả năm, bảy cây số đến chơi, uống cafe gặp gỡ bạn bè. Chủ yếu phim chưởng bộ của Hong Kong, Taiwan, đánh đấm ì xèo hoặc tình yêu Quỳnh Dao lâm ly bi luỵ, thỉnh thoảng cải lương ỉ ôi nước mắt chảy như sông suối...
Đất mũi Cà Mau dân mới đến khai khẩn làm rẫy nên cây cối trồng lớn nhanh như thổi. Loài chuối ở U Minh có khi lớn đến mức thân cây đường kính cỡ hai lăm, ba chục phân, buồng chuối có khi hơn ba chục nải, nặng tám chục kg. Còn củ đậu (hay còn gọi là củ sắn nước) sàn sàn hai, hai ký rưỡi, có những củ đậu to bằng cái mũ cối bộ đội, ăn sượng và ít nước, không ngọt. Khoai lang và củ mì thì thôi rồi, cứ gọi là khác người, to vãi!
Những ngày ở Cà Mau, ăn cá tôm đến mức phát ngán! Tôi từng lạc vào đìa cá, mà dân trong này người ta gọi là hầm cá. Phải nói thật là quá khiếp đảm khi nhìn thấy một đìa cá đủ các loại, đa số là cá sặt, cá lóc... nhung nhúc, nhung nhúc quẫy đạp trong một vũng nước rộng chừng năm chục mét vuông. Thực sự không muốn bắt, vì bắt cũng không thể ăn hết .
Mùa nước lớn, nước biển tràn các cánh rừng đước Cà Mau, nước lợ ngập hết các trảng cỏ lăn cỏ lác ở U Minh Thượng, lúc này việc đi lại thật khó khăn. Mũi Cà Mau còn đỡ, mạn U Minh Thượng hoặc Tứ Giác Long Xuyên thì thôi khỏi nói, nước mêng mang, đôi khi giữa cánh đồng mà ta tưởng ở biển... Gió ào ạt và sóng tràn lên, tràn lên, đôi khi có sóng bạc đầu.
Dân tứ xứ đến U Minh, Cà Mau khai khẩn lập nghiệp với hai bàn tay trắng, họ đến từ các vùng quê nghèo, đa số thất học. Gái trai gì cũng chỉ biết ký cái họ tên khi cơ quan công quyền gọi tập trung. Thật lạ, ngày ấy chính quyền vùng U Minh rất dễ dãi việc quản lý nhân khẩu nên có một sự thật nhức nhối là rừng bị tàn phá nhanh khủng khiếp. Ngày hôm qua mới chèo xuồng qua còn cả một cánh rừng đước cổ thụ mênh mông, vài ba ngày quay lại, rừng đã bị đốn ngã ngả nghiêng, quang quẻ. Khói lò đốt than đước toả lên nghi ngút. Tháng sau đi qua đã có một vuông tôm mọc lên và một gia đình trẻ chuẩn bị thành hình.
Chính quyền, đại diện là các tổ tuần tra của kiểm lâm, các lâm ngư trường đều được trang bị súng, vỏ lãi cao tốc để ngăn chặn lâm tặc và dân di cư tự do phá rừng, nhưng không xuể…
Đất phù sa vẫn cứ bồi, Hải đăng Hòn Khoai vẫn rọi những tia sáng rực rỡ qua những cánh rừng đước thâm u và những vuông tôm bạt ngàn, dân vẫn vô tư kéo đến lập ấp lập xóm, rừng vẫn bị phá một cách không thương tiếc. Dân càng ngày càng giàu, thương hồ đi tàu đến mua nông sản ngày một nhiều, võ lãi thu mua tôm máy nổ ì ầm suốt ngày đêm, trẻ con ra đời nhanh theo cấp số nhân.
Đó là những nét chính về một vùng đất mà tôi sẽ kể các bạn nghe câu chuyện về những con người và số phận của họ gắn liền với mảnh đất phương nam đầy u uẩn như chính những điệu hò điệu lý mà họ thường cất lên trong những chiều gió nồm trên dòng sông Vàm Cái Lớn mênh mang sóng...
--
bán thuốc chống xuất tinh sớm, yếu sinh lý tại shoptinhyeu . VN và thuoc115 . com
Cây mắm đi trước. Cây đước theo sau. Cây tràm bám sát. Dừa nước xếp hàng... Đồng dao của cư dân khai khẩn vùng đất phương Nam miệt U Minh Hạ...
